Đêm Vienna rực rỡ ánh đèn chùm và bạc bóng loáng, Hedy Lamarr đã âm thầm lên kế hoạch trốn thoát. Trong khi khách khứa cười nói bên ly champagne và người chồng khoe khoang về các liên minh chính trị, cô lặng lẽ quan sát các lối ra, đếm số lính gác và đo đạc từng giây như thể chính thời gian đang tiếp tay cho cô.
Sau này người ta bảo cô “quá xinh đẹp nên không thể thông minh”, nhưng chính đêm ấy cô đã chứng minh vẻ đẹp có thể là chiếc mặt nạ sắc bén hơn cả dao.
Hollywood sau này sẽ tôn thờ gương mặt cô – gọi cô là “người phụ nữ đẹp nhất hành tinh”, một người phụ nữ “được tạc từ ánh sáng”. Nhưng sự thật đơn giản và nguy hiểm hơn nhiều: Hedy từng nói, “Bất kỳ cô gái nào cũng có thể lộng lẫy. Chỉ cần đứng yên và trông ngu ngốc là đủ.” Cô từ chối đứng yên.
Và cô chưa bao giờ ngu ngốc. Sau lớp kim cương và nhung lụa là một người phụ nữ đọc sách kỹ thuật để giải trí, coi sự quyến rũ như lớp ngụy trang, biết rõ thế giới đánh giá thấp mình – và tận dụng điều đó một cách tài tình.
Tài năng của cô bắt nguồn từ rất sâu. Người cha – một ngân hàng gia say mê máy móc – thường dẫn cô đi dạo dài, giải thích cách động cơ thở và bánh răng suy nghĩ. Ông bảo cô: “Nhìn kỹ vào – mọi thứ đều có lý khi con thấy được quy luật.”
Người mẹ đòi hỏi kỷ luật, sự chính xác và kỹ năng. Hedy lớn lên với niềm tin rằng tò mò là bình thường, trí thông minh là điều hiển nhiên, và sáng tạo chỉ đơn giản là việc phải làm.
Năm 14 tuổi cô đã tháo đồng hồ ra. Năm 16 tuổi cô mổ xẻ đồ chơi cơ khí. Đến tuổi đôi mươi, cô có thể tranh luận về thiết kế vũ khí với các kỹ sư quân sự mà không hề gây nghi ngờ.
Rồi cuộc hôn nhân đến như một chiếc lồng. Friedrich Mandl – giàu có, quyền lực và kiểm soát đến nghẹt thở. Với ông, Hedy chỉ là một món đồ sở hữu, một vật trang trí trong căn phòng đầy vũ khí. Lính gác theo dõi cô. Người hầu báo cáo từng cử động của cô. Chồng cô tiếp các quan chức Đức Quốc xã ngay tại nhà, và những người đàn ông ấy nói năng tự do trước mặt cô vì tin rằng cô chỉ là đồ trang trí vô hại. Cô lắng nghe. Cô ghi nhớ mọi thứ. Nhiều năm sau cô nhẹ nhàng nói: “Tôi biết về vũ khí nhiều hơn những gì một người phụ nữ được phép biết. Chỉ là họ không bao giờ nhận ra tôi đang chú ý.”
Vậy nên một đêm, khi Vienna ít phòng bị nhất, cô hành động. Cô bỏ thuốc vào trà của người hầu gái. Cô mặc đồng phục của người ấy và giấu gương mặt nổi tiếng dưới chiếc mũ lưỡi trai. Sau đó cô bước thẳng qua hành lang đầy lính gác – những người đã nhìn thấy cô hàng trăm lần, nhưng chưa từng thực sự nhìn thấy cô. Đến bình minh, cô đã biến mất.
Hollywood sau này ca ngợi sự xuất hiện của cô như thể vừa tìm được một viên ngọc quý. Nhưng Hedy biết mình không trốn chạy để trở thành ngôi sao. Cô trốn chạy để được là chính mình.
Khi chiến tranh nổ ra, các hãng phim yêu cầu cô bán công trái phiếu chiến tranh. Cô mỉm cười, vẫy tay, dự sự kiện – nhưng trong lòng cô căm phẫn từng giây phút. “Tôi có thể làm được nhiều hơn thế,” cô nói. “Nhưng họ thích gương mặt tôi hơn bộ não tôi.” Rồi cô gặp George Antheil, một nhà soạn nhạc viết những bản nhạc hỗn loạn được điều khiển bởi đàn piano tự động. Những cuộc trò chuyện của họ tóe lửa.
Cùng nhau họ tưởng tượng ra điều bất khả: một hệ thống ngư lôi dẫn đường bằng sóng vô tuyến nhảy tần số nhanh đến mức không kẻ thù nào có thể gây nhiễu. Antheil gọi đó là “vấn đề âm nhạc”. Hedy giải nó như một phương trình.
Năm 1942 họ nộp bằng sáng chế về kỹ thuật nhảy tần (frequency hopping). Hải quân Mỹ bác bỏ. “Quá bất khả thi,” họ nói. Và thì thầm thêm: “Cô ta chỉ là diễn viên.”
Hedy không tranh cãi. Cô chỉ nhẹ nhàng đáp: “Thế giới sẽ dùng nó khi thế giới đã sẵn sàng.”
Cô đúng.
Nhiều thập kỷ sau, ý tưởng của cô trỗi dậy. Nó trở thành nền tảng của Bluetooth, Wi-Fi, GPS, liên lạc vệ tinh – những công nghệ mà thế giới giờ đây phụ thuộc từng phút giây. Khi cuối cùng người ta nói với cô rằng phát minh của mình đã thay đổi thế giới, cô đáp: “Đã đến lúc rồi đấy.”
Hedy Lamarr sống trong một nghịch lý. Với công chúng, cô là giấc mơ trên màn bạc – hoàn hảo, xa vời, không thật.
Trong riêng tư, cô là nhà khoa học, nhà phát minh, chiến lược gia, một người phụ nữ tin rằng ý tưởng quan trọng hơn gương mặt. Cô nói: “Bộ não của con người thú vị hơn ngoại hình của họ nhiều.”
Câu chuyện của cô chứng minh điều mà thế giới từng từ chối tin: thiên tài có thể ẩn mình sau vẻ đẹp, và đôi khi người phụ nữ bị đánh giá thấp nhất trong căn phòng lại chính là người đang lặng lẽ thay đổi tương lai.
***
Chi tiết về phát minh quan trọng nhất của Hedy Lamarr: Kỹ thuật “Frequency Hopping Spread Spectrum” (FHSS) – Nhảy tần phổ rộng
Tên chính thức trong bằng sáng chế Mỹ số 2.292.387 (cấp ngày 11/08/1942):
“Secret Communication System” (Hệ thống truyền thông bí mật)
Đồng tác giả: Hedy Kiesler Markey (tên thật của Hedy Lamarr) và George Antheil
Bối cảnh ra đời (1940-1941)
- Trong Thế chiến II, Mỹ và Đồng minh gặp khó khăn lớn với ngư lôi điều khiển bằng sóng radio: Đức dễ dàng gây nhiễu (jam) tần số cố định, khiến ngư lôi lệch hướng.
- Hedy Lamarr – với kiến thức sâu về hệ thống vũ khí thu lượm được từ chồng cũ Friedrich Mandl (nhà buôn vũ khí lớn của Áo phục vụ Đức Quốc xã) – nhận ra ý tưởng: phải làm cho tín hiệu điều khiển ngư lôi “nhảy” liên tục qua nhiều tần số khác nhau theo một quy luật mà chỉ bên phát và bên nhận biết.
Nguyên lý hoạt động (được Hedy và Antheil nghĩ ra)
- Sử dụng 88 tần số khác nhau (con số 88 lấy từ số phím đàn piano).
- Cả máy phát (trên tàu/ngầm) và máy nhận (trên ngư lôi) đồng thời thay đổi tần số theo một chuỗi pseudo-random (ngẫu nhiên giả lập) đã được đồng bộ trước.
- Chuỗi nhảy tần này được điều khiển bằng hai cuộn giấy đục lỗ giống như cuộn giấy của đàn piano tự động (player piano) – ý tưởng của George Antheil.
- Kẻ thù dù bắt được tín hiệu cũng chỉ nghe thấy tiếng nhiễu trắng, không giải mã được.
Những điểm đột phá của phát minh
- Đây là lần đầu tiên khái niệm “spread spectrum” (phổ rộng) và “frequency hopping” được mô tả chi tiết và có giải pháp kỹ thuật thực thi.
- Là nền tảng của mọi công nghệ chống nhiễu và bảo mật vô tuyến hiện đại.
Số phận ban đầu
- 1942: Hải quân Mỹ từ chối áp dụng, cho rằng “quá phức tạp” và “một nữ diễn viên không thể hiểu về vũ khí”.
- Phát minh bị xếp vào diện “Secret” đến năm 1962 (20 năm) rồi bị lãng quên.
Khi nào thế giới thực sự sử dụng?
- 1957-1962: Kỹ thuật được quân đội Mỹ bí mật phát triển lại trong Chiến tranh Lạnh, áp dụng lần đầu trên tàu chiến trong khủng hoảng Cuba 1962.
- Từ thập niên 1980: được giải mật và thương mại hóa.
- 1997: Electronic Frontier Foundation trao giải Pioneer cho Hedy Lamarr và George Antheil.
Lời Hedy Lamarr khi được vinh danh năm 1997 (83 tuổi):
“It’s about time.” (Đã đến lúc rồi.)
Phát minh của bà đã âm thầm thay đổi thế giới trong hơn 60 năm mà hầu như không ai biết người khởi xướng là một trong những nữ diễn viên đẹp nhất lịch sử Hollywood.
— fb. Lifestyle
