Mặt đá cẩm thạch trắng lạnh, một đường nứt như xé từ sâu bên trong mở ra, và từ khoảng trống ấy, hình hài một người mẹ bồng đứa con nhỏ bước tới – dịu dàng, mong manh, nhưng cũng đầy sức lay động. Đó là Tomb of Maria Magdalena Langhans, tác phẩm Johann August Nahl hoàn thành năm 1751, một trong những kiệt tác chạm cẩm thạch cảm xúc nhất của nghệ thuật châu Âu thế kỷ XVIII.
Maria Magdalena Langhans, vợ của mục sư Georg Langhans, qua đời khi đang mang thai. Nahl – lúc ấy là nghệ sĩ điêu khắc cung đình Phổ – đang lưu lại Thun (Thụy Sĩ) thì nhận được lời mời tạc bia mộ. Trước khi bắt tay vào thực hiện, ông chứng kiến cảnh người chồng mở quan tài lần cuối để nhìn vợ và đứa con chưa kịp chào đời. Hình ảnh ấy ám theo ông, trở thành nền tảng cảm xúc của toàn bộ tác phẩm.
Điểm khiến bia mộ này đặc biệt không phải ở kỹ thuật cẩm thạch gọt đẽo hoàn hảo, mà ở quyết định táo bạo: Nahl tạo một vết nứt chạy dọc tấm bia, không phải như một sự hủy hoại, mà như một lối mở. Trong vết nứt ấy, ông tạc Maria Magdalena như đang trỗi dậy từ giấc ngủ. Bà không phải là hình tượng chết, mà là người mẹ đang hướng lên ánh sáng, bế đứa trẻ như thể sự sống chưa bao giờ tắt.
Để tạo được hiệu ứng “đá tự mở”, Nahl phải dùng kỹ thuật undercutting – khoét sâu và ngược vào mặt đá để tạo bóng đổ mạnh, khiến đường nứt trông thật như vừa bị tách ra. Độ mềm mại của vải, độ tròn của cơ thể đứa trẻ và sự căng đầy của gương mặt người mẹ đều được hoàn thiện bằng cách đánh bóng từng cấp độ – từ đá bọt đến phấn oxit – để đá “thở” dưới ánh sáng.
Bố cục hai tấm bia hai bên – một bên khắc biểu tượng sinh, một bên khắc biểu tượng tử – làm nền cho khoảnh khắc trung tâm, như để nói rằng cái chết không đóng lại hoàn toàn một cánh cửa. Chỉ cần bước vào nhà thờ Thun, nhìn thấy những dòng chữ Đức khắc trên đá và sự sống hé ra từ khe vỡ, người xem lập tức cảm nhận được điều mà Nahl muốn gửi gắm: khi đá nứt, hy vọng xuất hiện.
Tác phẩm được xem là dấu mốc quan trọng của nghệ thuật hậu Baroque, khi điêu khắc bắt đầu chuyển từ tôn nghiêm sang biểu cảm, từ minh họa tôn giáo sang xúc cảm con người. Hơn hai thế kỷ trôi qua, bia mộ Maria Magdalena Langhans vẫn khiến người xem dừng lại thật lâu trước sự mong manh – và sức mạnh – của tình mẫu tử.
— FB Pane e Vino
