Bức ảnh chụp Khải Hoàn Môn Titus ở Rome năm 1857 mở ra một khoảnh khắc lặng lẽ, nơi thời gian dường như dừng lại để cho kiến trúc tự kể câu chuyện của mình. Khi ống kính còn là điều mới mẻ, nhiếp ảnh đã bắt đầu đảm nhiệm vai trò ghi nhớ ký ức đô thị, và công trình La Mã này trở thành một trong những nhân chứng sớm nhất được lưu giữ bằng hình ảnh tĩnh.
Khải Hoàn Môn được dựng lên vào năm 81 sau Công nguyên, dưới triều hoàng đế Domitian, nhằm tưởng niệm Titus và chiến thắng trong cuộc chinh phạt Jerusalem. Vật liệu chính là đá travertine và đá cẩm thạch Pentelic, được khai thác và gia công với độ chính xác cao, tạo nên kết cấu vững chắc mà thanh thoát. Trên vòm cuốn, những phù điêu nổi tiếng khắc họa đoàn rước chiến thắng với chiếc menorah bảy nhánh đã trở thành tư liệu lịch sử vô giá, vừa mang tính nghệ thuật vừa lưu giữ ký ức tôn giáo của cả một thời đại.
Trong bức ảnh năm 1857, khải hoàn môn hiện ra cô tịch giữa một không gian chưa bị bao phủ bởi dòng người và hạ tầng hiện đại. Những phiến đá mòn theo năm tháng cho thấy dấu vết của khí hậu, của bàn tay con người, và của nhiều thế kỷ biến động. Chính sự mộc mạc ấy giúp người xem cảm nhận rõ hơn mối quan hệ giữa kiến trúc và đời sống, giữa công trình tưởng niệm và nhịp thở thường ngày của thành Rome xưa.
Giá trị đặc biệt của tấm ảnh còn nằm ở bối cảnh lịch sử của nhiếp ảnh. Từ những thử nghiệm đầu tiên tại Pháp vào khoảng năm 1816, đến thập niên 1840 khi máy ảnh bắt đầu cho ra hình ảnh ổn định, nhiếp ảnh đã nhanh chóng trở thành công cụ ghi chép đáng tin cậy. Bức ảnh năm 1857 vì thế không chỉ là tư liệu thị giác, mà còn phản ánh cách con người thế kỷ 19 nhìn về quá khứ: bằng sự trân trọng, tò mò và mong muốn lưu giữ.
Ngày nay, khi đứng trước Arch of Titus trong khu vực Roman Forum, người ta vẫn có thể nhận ra hình ảnh của năm 1857 thấp thoáng đâu đó trong từng khối đá. Công trình này tiếp tục đóng vai trò như một điểm giao thoa giữa lịch sử, nghệ thuật và ký ức tập thể, nhắc nhở rằng những gì được xây dựng bằng niềm tin và tay nghề tinh xảo có thể vượt qua nhiều thế kỷ để trò chuyện với hiện tại bằng sự điềm tĩnh và bền bỉ.
— FB Pane e Vino
