1 – Những người bạn đọc tôi, có ai sinh quãng năm 1970 trở về trước, tức khi các bạn bắt đầu trưởng thành, khoảng những năm 1980, các bạn đầu BIẾT và NHỚ về thời mình sống, thì các bạn đã biết và nhớ gì về thời đó? Và nếu phải trả lời 1 câu hỏi rằng, điểm đặc trưng của thời kỳ này là gì, bạn sẽ trả lời ra sao?
Tôi có thể trả lời ngay, chỉ một chữ: ĐÓI
Các bạn đói và thèm đủ thứ!
Vậy, những người bắt đầu đến tuổi đi làm, cụ thể làm cán bộ công nhân nhà nước ở thời kỳ này, các bạn đã làm gì để chống đói?
Câu trả lời là Ă.N C.Ắ.P
2 – Năm 1985, tôi là bộ đội xuất ngũ, mới 22 tuổi, được ưu tiên nhận vào làm hợp đồng ở nhà máy cao su đường sắt, còn có tên khác là “ Nhà máy Tạ Đình Đề”, bởi nó được sáng lập bởi bác Tạ Đình Đề, một nhân vật khét tiếng từng làm vệ sĩ cho bác Hồ. Nhà máy nằm ngay đầu Láng Hạ, gần ngã tư Láng Hạ – Đê La Thành ngày nay.
Và tôi khẳng định luôn, trừ vài cán bộ khung cỡ phân xưởng trưởng, trưởng phòng đến ban giám đốc là không ăn cắp, còn lại công nhân 100% ăn cắp.
Cứ hết giờ làm, đám công nhân sẽ quấn ít phôi cao su quanh bụng, dưới ống chân… ra khỏi nhà máy, đám phôi đó sẽ được bán ngay cho những “ quán nước” bên kia đường, chúng được đổi thành rượu trắng, lạc rang, kẹo vừng, nem chua .v.v..
Những nơi khác như công trường, nhà máy dệt, nhà máy sao vàng, nhà máy cơ khí v.v.. cũng y như vậy, không ông bà công nhân nào khi tan ca mà ra về tay không cả. Các kiểu sắt lập là, sắt tròn, xi măng, săm lốp xe đạp, mảnh vài, hộp sơn, bó nan hoa, mô tơ điện, dây đồng .v.v.. được quấn giấu quanh người, giắt trong cạp quần, đựng trong cặp lồng cơm, khi ra khỏi nhà máy sẽ được chuyển, cực nhanh, cho các cơ sở tư nhân hoặc các đơn vị trung gian là hàng nước, đại khái như quán trà đá ngày nay vậy!
Có người nói công khai rằng “ cả xã hội ăn cắp” vì lẽ, cả xã hội đói!
3 – Trong bối cảnh xã hội đó, những thằng lỏi mới lớn, 17 – 18 tuổi, đang sức ăn sức lớn, phải đi lính lên biên giới, chúng có ĐÓI không?
Câu trả lời là “ ĐÓI VÀNG MẮT’, lúc nào cũng đói, cơm chủ yếu ăn với muối rang, vừa ăn xong là đói ngay. Một thau cơm nhà bếp chia, cứ 6 lính một thau, mỗi thằng cầm chiếc bát sắt quân đội, cứ thế vục vào thau cơm, chấm đầu đũa vào đĩa muối rang, rồi và ngấu nghiến, rồi phồng mõm nhai, nuốt, nhanh hơn điện giật. Chỉ năm phút thau cơm sạch không còn một hạt
Tiêu chuẩn ăn của bộ đội thì sao? Có tiền mua thực phẩm chứ!
Mỗi đơn vị có một ông tiếp phẩm, thuộc biên chế tổ anh nuôi. Anh này sẽ cầm tiền ăn rất ít ỏi của đơn vị, ra quốc lộ bắt xe về Bắc Cạn mua rau, sau đó lại bắt xe để mang rau về đơn vị. Mỗi chuyến đi như thế mất chừng 3 ngày. Bắt xe lên Bắc Kan nghỉ qua đêm, hôm sau chợ Bắc Kan họp mới mua được rau, mua rồi lại về nghỉ qua đêm, để sáng hôm sau mới bắt xe sớm về đơn vị. Nhân tiện, ngủ qua đêm tức là ngủ nhờ lều chợ của dân chợ ấy, không có nhà nghỉ đâu nhé!
Câu hỏi, sao lâu thế?
Các bạn nghĩ xe chạy như mắc cửi đến mức tắc đường như bây giờ à?
Cả ngày, xe tải đoàn 10 Thái Nguyên – Cao Bằng chỉ chạy vài chuyến vào sáng sớm, hoặc chiều muộn, ngoài ra thì, ai muốn đi đâu thì đi bộ nhé!
Nhân tiện, bắt xe đoàn 10 nghĩa là đứng bên đường mà vẫy, có anh lái xe nào lên cơn nhân ái dừng lại cho đi nhờ, nhưng hầu hết là họ chạy thẳng nên bộ đội muốn vẫy xe, biện pháp tốt nhất là … đứng mẹ ra giữa đường mà chặn họ lại.
Xe khách Hà Nội – Cao Bằng ngày đúng một chuyến, chỉ một loại xe ca thủa tiền sử, đông lòi, ngay cả khách mua vé từ Hà Nội lên xe cũng chen chúc như xe … chở lợn vậy, lính tráng chả bao giờ vẫy loại xe này.
Rốt cuộc, bao tải rau đó về đơn vị, ăn được mấy bữa?
Trả lời luôn, ăn được 1 bữa, tiếp phẩm nghỉ một ngày rồi đi tiếp. Vậy là, trung bình, mỗi tuần được ăn … 2 bữa canh rau.
Ngoài ra, đơn vị có tăng gia. Tiếp phẩm dùng tiền mua rau đó mua hạt giống, cũng từ Bắc Kan về phát cho các tiểu đội. Đất thì nhiều, đồi núi bao la, cứ vác cuốc lên đồi mà cuốc, thành vườn rồi gieo hạt là có rau ăn.
Tuy nhiên, việc tăng gia chỉ thực hiện khoảng vài tháng mùa hè, chớm sang đông trời bắt đầu đổ sương muối, trâu bò còn chết nói gì rau cỏ. Và thời kỳ cơm muối rang bắt đầu, triền miên cả nửa năm.
Thỉnh thoảng có món mắm tôm khô hay tý thịt hộp Liên Xô tài trợ thì coi như được ăn tươi. Mắm khô cũng rang, ăn cơm nóng, có khi buồn nôn phát ói ra. Còn thịt hộp, mỗi bữa nhà bếp đục ba hộp, cho cả vào xong bi nấu thành canh lõng bõng. Cả đơn vị trăm lính, một xoong canh chia thành vài chục chậu canh… và tổng cộng có 3 hộp thịt được pha trong nồi canh đó.
Câu hỏi là, lính trẻ như vậy mà ăn đói, thiếu chất, lúc nào cũng thèm ăn, họ sẽ làm gì?
Câu trả lời: y như ở hậu phương thôi, họ cũng ĂN CẮP
Người ở nhà đến công trường xí nghiệp thì ăn cắp của công, còn lính biên giới thì … ăn cắp của dân.
4 – Những người lính đó, nếu ở bên Vị Xuyên – Hà Giang, nơi xảy ra chiến sự lớn, khoảng năm 1983, họ hy sinh, họ nộp mạng gần hết
Lứa bên Ngân Sơn chúng tôi, đầu 1984 cũng có đợt chuyển quân chi viện Hà Giang, cũng ngỏm gần hết…
Bởi vậy, khi kể chuyện đời lính, tôi thường kể những vụ ăn cắp lặt vặt trong dân, vì đó là một phần, phần lớn, đời lính thế hệ chúng tôi.
Nhiều anh chị đọc xong phán rất kinh, giọng sặc mùi “ no đủ và đạo đức và … rất khắm”, tôi cứ lẳng lặng block mẹ luôn. Tôi viết không phải để họ đọc. Bạn tôi, thế hệ lính tráng thời đó, dù họ khác đơn vị, thậm chí khác cả nơi đóng quân, chẳng hạn lính Lạng Sơn, lính Hà Giang, thỉnh thoảng có người vẫn vào đọc và họ chỉ còm rất ngắn rằng, đúng vậy, mặc dù còn chưa đủ, chưa là gì cả…
Tôi viết cho họ, cho tôi, và những người bạn có thể thấu cảm, chứ không cho quân mõm khắm vào phán đạo đức!
Đây là cảnh lính hành quân thời 1979 – 1980, y chang chúng tôi, đám mang vác lỉnh kỉnh kia chắc chắn là lính Cối 82 hoặc lính B40. Thời đó chưa có điện thoại seo phì cảnh hành quân, tôi đoán ảnh này do phóng viên chiến trường chụp
— FB Đỗ Trí Hùng
